De wijkbasisbaan is een basisbaan met duidelijke spelregels. Een middel om tot activering te komen en maatschappelijke bijdrage.

Erik Dannenberg als zeer ervaren armoedebestrijder pleit hartstochtelijk voor een wijkgericht aanpak. Een geografische aanpak werkt veel beter dan een doelgroepaanpak. Daarbij wordt natuurlijk gepleit voor integrale aanpak van de problemen. Letterlijk stelde Dannenberg maak van de mensen met uitdaging geen sjoelstenen in verschillende bakjes moeten vallen. Kijk integraal naar hun problemen en blijf praktisch denken in de oplossingen.

Een door de overheid betaalde basisbaan is in onze belevening maximaal een baan die passend is  bij maatschappelijke opgave op wijkniveau. Wij denken ook dat smederijen, wijkverenigingen of zelfs zo iets als een wijkbedrijf een rol kunnen spelen voor de inzet van deze personen.

Er zijn zelfs gemeente waarbij de wijkbasisbaan wordt bepaald op basis van democratische verkiezingen in een wijk. Daarbij zou de infrastructuur van de Smederijen naar onze mening heel anders en zeker erg nuttig kunnen worden ingezet. De wijk zou dan kunnen sturen richting wat een maatschappelijk nuttige functies zijn.

Visie op de wijkbasisbaan

De wijkbasisbaan[1] is een zoals je kunt zien in onze benadering een tussenvorm. Het ligt in lijn met de arbeidsmatige dagbesteding, maar gaat naar onze mening net een stapje verder. Mensen die in het bedrijfsleven niet of niet meer aan de bak kunnen komen zouden op wijkniveau een maatschappelijke bijdrage kunnen leveren. Wij onderscheiden deze functie van andere op volgende wijze (zie ook onze indeling in H2):

# Omschrijving Toelichting
1 ‘op de bank’ Geen feitelijke activiteit. Deze groep willen we zo klein mogelijk zien te krijgen.
2 Burgerschap Iemand verricht (incidenteel of projectmatig) werk voor een maatschappelijk project of een maatschappelijke activiteit.
3 Vrijwilligersbaan Iemand doet vrijwilligers werk bij een sociale, maatschappelijke of kerkelijke instelling die geregistreerd staat bij de gemeente.
4 Wijkbasisbaan Permanente of langdurige functie bij een maatschappelijke organisatie.
5 Instapbaan Een begeleide baan in het bedrijfsleven
6 Baan Een reguliere baan op eigen kracht bereikt.

De wijkbasisbaan kost volgens onderzoeken in Nederland een gemeente afgerond € 17.000 per jaar. Dat is meer dan een (kale) bijstandsuitkering. De winst van de wijkbasisbaan zit in de volgende elementen:

  1. Maatschappelijk, bepaalde werkzaamheden in een wijk worden opgepakt die moeilijk of relatie duur uitbesteed kunnen worden;
  2. Persoonlijk, de persoon met een uitdaging heeft veel aan deze functie. Ze leveren een positieve bijdrage aan de samenleving. Voelen zich gelukkiger en zonder. Het geeft invulling aan zingeving, maar ook aan voorkomen van sociaal isolement.

Wij stellen voor dat de vergoeding voor deze werkzaamheden maximaal bijstand + natura + vrijwilligers vergoeding kan zijn.

Bij naturavergoedingen bied de P-wet ruimte als deze middelen nodig zijn voor de uitvoering van de werkzaamheden. Daarin kunnen we zowel bij de instapbaan als bij wijkbasisbaan een ruim palet aan natura-middelen worden ingezet. In een volgend hoofdstuk komen op dit onderwerp uitgebreid terug. Het is één van de mazen in de P-wet waarin de gemeente Hoogeveen van ons gebruik mag maken. D.w.z. mits het bijdraagt aan meer (arbeids-) participatie.

De overheidsbetaalde basisbaan kent duidelijke nadelen waarvan we de effecten veel mogelijk willen beperken:

  1. Lage betrokkenheid van opdrachtgever/werkgever. Hoewel dit zeer persoonsgebonden is, moet energie gestopt worden om nut en noodzaak zo groot mogelijk en zichtbaar te maken, rol en kwaliteit van ambtenaar/ casemanager is daarbij belangrijk;
  2. Lage groeipotentie van de functie. Men zou daarbij ook ontwikkeling of roulatie mogelijkheden moeten inbouwen;
  3. Onvoorspelbaarheid van projectbudgetten door politieke of financiële ontwikkelingen;
  4. Mogelijkheid op verdringing. Met name de relatie met de SW-bedrijven of werk/leerbedrijven moet daarbij bewaakt worden. We scheiden instapbanen wel van wijkbasisbanen omdat bij deze laatst de druk op doorgroei veel lager ligt of zelfs achterwege kan blijven;

Hoogleraar Actief Burgerschap Monique Kremer stelt: ‘het mooiste zou zijn als deze basisbanen niet van bovenaf (door de overheid) worden gecreëerd, maar van onderop’. Met inspanningen van gemeenten zijn in wijken de afgelopen jaren veel nieuwe activiteiten verzonnen waar blijkbaar behoefte aan was, van boodschappendiensten tot klussenprojecten. Waarom kan dat werk niet worden omgezet in een (wijk-) basisbaan? Een uitkering wordt dan salaris. Maar laat burgers meebeslissen welke banen een gemeente zou moeten scheppen. Een gedemocratiseerde basisbaan!

Onderzoekers van Hanze Hogeschool en Maastricht University hebben onderzoek gedaan naar de ervaringen vanuit de Melkertbanen[2]. Voor de wijkbasisbaan zou hier in Hoogeveen ook rekening gehouden moeten worden. De 7 inzichten staan vermeld in het artikel in sociale vraagstukken. Wij nemen daar enkele van over. De rest sluit minder goed aan bij onze perceptie van de (wijk-) basisbaan. Wij herhalen nog maar eens dat wij primair willen inzetten op de instapbaan en dat de (wijk-) basisbaan voor ons een vangnet is. Ervaringen die wij delen en die wij niet delen op een rij:

No. Delen Niet delen
1 Sluit een lange termijnakkoord met werkgevers, werknemers en gemeente. Dit speelt meer op VNG-niveau
2 Leer van de ‘Werkbrigade Amsterdam’, de STiP banen in Den Haag en het project Basisbanen Groningen. Nieuwe experimenten zijn we in Hoogeveen niet echt aan toe. Pas toe wat werkt.
3 Belangrijk is dat wij de wijkbasisbaan niet zien als een project, maar als iets wat permanent of langdurig van toegevoegde waarde kan zijn
4 De beloning van een basisbaan moet financieel interessanter zijn dan een uitkering en financieel minder interessant dan een niet-gesubsidieerde baan op de reguliere arbeidsmarkt. Wie willen daarin binnen de P-wet zo creatief mogelijk zijn. Maar stellen de wijkbasisbaan duidelijk beneden de instapbaan.
5 Er kunnen spanningen ontstaan als mensen in een basisbaan ervaren dat zij vergelijkbaar werk doen als collega’s in een niet-gesubsidieerde baan en dat die meer verdienen dan het minimumloon. Wij stellen de wijkbasisbaan echt als een kleine stap in financiële zin. Het gaat ook om de andere doelen.
6 Veronachtzaam de uitvoeringsproblemen niet. Uitvoeringsorganisaties moeten de doelgroepen van de basisbanen beter leren kennen om ze adequaat te kunnen ondersteunen en begeleiden. Daarvoor is een verruiming nodig van begeleidingsbudgetten en van een gedeeltelijke verschuiving van het re-integratiebudget naar het basisbaanbudget – zie ook de voorstellen van de commissie-Borstlap voor het opzetten van de zogenoemde loopbaanwinkel.

 

7 Melkertbanen moesten gerealiseerd worden in de publieke sector en konden niet bij het bedrijfsleven worden ondergebracht. Die eis moet ook gelden voor de basisbaan zo stellen de onderzoekers. In beide gevallen gaat het om eenvoudige functies die weinig of geen vooropleiding vereisen, maar die wel nuttig zijn en de kwaliteit van de publieke dienstverlening verbeteren en niet concurreren met bestaande banen. Wij onderscheiden wel nadrukkelijk instapbaan en wijkbasisbaan. Deze laatste is ten opzichte van de melkertbaan wel afgeschaald.

 

We zien dat diverse gemeenten grote projecten opgetuigd hebben om werkgelegenheid te bundelen. Deze zogenaamde banenpools zijn voor een wijk- of dorpsgerichte aanpak naar onze mening te omvangrijk. In Hoogeveen kunnen we dit beter klein houden en aansluiten bij bestaande structuren. Zijn deze er niet dan kan overwogen worden hierin wel initiatieven  te nemen.

Muffels: ‘Mijn hypothese is dat je met het granieten bestand veel kan bereiken. Deze mensen hebben jarenlang niks van gemeente gehoord, het zijn veelal ontredderde mensen, met sociale en fysieke problemen. Je moet tegen ze zeggen: “we zijn in je geïnteresseerd”, “we willen je aandacht geven” en “we kunnen je helpen”. Niet zomaar hulp, maar in maatwerk mensen leren zelfredzaam te worden.’ Hij wijst op internationaal onderzoek dat succes aantoont van intensieve begeleiding van mensen met beperkingen naar een baan of een leerwerkplaats.

Een verplichte tegenprestatie is niet de goede manier om aandacht te geven, stelt Muffels. ‘Met dwang en sancties krijg je bijstandsklanten wel aan het werk, maar in slechte, kortdurende banen en dat leidt tot herhaalwerkloosheid. Een duwtje in de rug werkt veel beter. Iedereen, ook de klanten die langdurig in de bijstand zitten, wil hetzelfde: namelijk een gewoon leven met een baan, beetje inkomen, en goede vooruitzichten. Nu krijgen ze geen kansen, dat voelen ze: de gemeente helpt ons niet echt meer.’

In Zweden, het walhalla van de activering, doen ze wel aan sancties, beaamt Muffels: ‘Maar in combinatie met het bieden van kansen. Een typische sociaaldemocratische aanpak die wel kan werken.’

Aandacht geven is een dure oplossing, maar voor deze groep wel noodzakelijk, aldus Muffels. ‘Er dreigt permanente marginalisering.’ De arbeidsmarkt moet inclusiever worden en de werkgevers hebben hierin een grote rol, aldus Muffels. ‘Nu accepteren werkgevers veelal de boetes als ze de quota niet halen. Je hoort ze zeggen: deze mensen missen werknemersvaardigheden, zoals op tijd komen. Maar als je ze dat bijbrengt, zijn ze goud waard. Dat vergt begeleiding.’

‘Succes is ook als mensen vooruitgaan in gezondheid’

Hij geeft toe dat het voor een aantal groepen lastig zal worden, zoals voor de groep van 45+. Over statushouders is hij niet pessimistisch: ‘Hun enige probleem is de taal, dat is op te lossen.’

Het Tilburgse onderzoek zal succes afmeten aan sociale stijging. ‘Als mensen actief worden, is dat winst. Vrijwilligerswerk doen is al veelgevraagd. Voor sommigen is dan een volgende stap mogelijk, zoals zzp-schap of een deeltijdbaan. Maar het gaat zeker niet alleen om volledige uitstroom naar betaald werk. Dat lukt voor velen niet. Succes is ook als mensen vooruitgaan in gezondheid, welbevinden en zelfredzaamheid.’

De wijkteams en het belang van aandacht – Meedoen in Tilburg en Leeuwarden is deel van het onderzoek dat de leerstoel Actief Burgerschap en socialevraagstukken.nl in opdracht van de gemeente Amsterdam doen naar de vraag: Hoe kun je mensen in de bijstand laten meedoen aan de samenleving, zonder dat dit meteen tot werk leidt? De rest van de artikelen uit dit onderzoek kunt u lezen in het dossier: ‘Meedoen in de bijstand.

[1] Elders wordt hier al mee geëxperimenteerd: De Rotterdamse Wijkbasisbaan (cda.nl)

[2] We hebben het geld en het inzicht voor basisbanen, nu de politieke wil nog – Sociale Vraagstukken